Multimetre İle Ölçüm Nasıl Yapılır ?

Multimetre Nedir? Multimetre Ne işe Yarar? Nasıl Kullanılır? Multimetre İle Neler Ölçülür?  Multimetre Sembolleri Ne Anlama gelir? Multimetre İle Sağlamlık Yada Arıza Tespiti Nasıl Yapılır?

Multimetre kullanımı giriş seviyesi basit anlatımı.

Multimetre (Avometre) : Elektrik ve elektrik elamanlarının değerlerini ve sağlamlık ile arıza durumlarını gösteren ölçü aletidir.

Multimetreler başta analog ve dijital olmak üzere yapılan işlerde öğrenilmek istenilen değerleri gösteren çok sayıda çeşidi mevcuttur.

Multimetre İle Ölçüm Nasıl Yapılır ?

Problar multimetrelere göre doğru yerlere takılmalı ve ölçüm yapılacak yere göre multimetre fonksiyonu ayarlanmalıdır. Multimetrelerde Siyah Prob yani COM soketine, kırmızı prob ise ölçüm için belirtilen sokete takılır. Ölçüm yapılacak değer bilinmiyorsa en yüksek değerden başlanılarak düşüğe doğru hassasiyet artırılır. Multimetre hassasiyet ayarı çok fazla aşılırsa multimetreye zarar verecektir. Analog multimetrelerde + ve - uçların ters bağlanması hata verir.

Multimetre Voltaj Ölçümü (V):

Gerilim ya da voltaj (elektrik potansiyeli farkı) elektronları maruz kaldıkları elektrostatik alan kuvvetine karşı hareket ettiren kuvvettir. Bir elektrik alanı içindeki iki nokta arasındaki potansiyel fark olarak da tarif edilir. Alternatif (AC) ve Doğrusal (DC) olmak üzere iki çeşidi bulunmaktadır.

Multimetre İle Alternatif Voltaj Ölçümü. (V~)
Multimetre AC V~ konumuna getirilir.

Multimetre fonksiyonu V~ fonksiyonuna alınır.+ ve - yön farketmeksizin ölçüm yapılır.
Ev prizlerinin elektrik voltajı (220V) bu şekilde ölçülür.

Multimetre İle Doğrusal Voltaj Ölçümü. (V-)
Multimetre DC V- konumuna getirilir.

Multimetre fonksiyonu V- fonksiyonuna alınır. + ve - yön farketmeksizin ölçüm yapılır.

Piller, batyaryalar, regülatör çıkışları, cep telefonu şarj aleti, laptop şarj çıkışları (19V) gibi cihazların ölçümünde kullanılır.
Çalışan bir devredeki voltaj ölçümü seri bağlanarak gelen elektriği kesmeden yapılır.

Multimetre Akım Ölçümü (A):

Elektrik akımı, elektriksel akım veya cereyan, en kısa tanımıyla elektriksel yük taşıyan parçacıkların hareketidir. Amper, elektrikte akım şiddeti birimidir.

Multimetre İle Alternatif Akım Ölçümü. (A~)
Multimetre AC A~ konumuna getirilir.

Pensampermetre veya Multimetre fonksiyonu A~ fonksiyonuna alınır. + ve - yön farketmeksizin seri bağlanarak ölçüm yapılır.
Ölçüm yapmak için geçen akım multimetre üzerinden aktarılarak ölçüm yapılmalıdır.

Multimetre İle Doğrusal Akım Ölçümü. (A-)
Multimetre AC A- konumuna getirilir.

Pensampermetre veya Multimetre fonksiyonu A- fonksiyonuna alınır. + ve - yön farketmeksizin seri bağlanarak ölçüm yapılır.

Ölçüm yapmak için geçen akım multimetre üzerinden aktarılarak ölçüm yapılmalıdır.

Multimetre İle Süreklilik Ölçümü (.)))): 

Multimetre süreklilik / devamlılık / buzzer / Kısa devre testi.
Multimetre buzzer konumuna getirilir.

Kısadevre yada bir hatta kopukluk var mı diye kontrol için kullanılır. Sigorta sağlamlık testi yapılabilinir. Buton ve anahtar testinde kullanılır. Transformatör (Trafo) kopukluk testinde kullanılabilinir. Motor elektrik sarımı kopukluk yada şase testi yapılabilinir.

Multimetre İle Direnç Ölçümü (Ω):

Ohm kanununa göre uçları arasında gerilim düşümüne sebep olan devre elemanıdır.
Multimetre direnç konumuna getirilir.

Dirençler bozulduğunda kısa devre olup süreklilik testinde kısa devre uyarısı verirler. Dirençlerin değeri üzerinde belirtildiği değer ile eş olmalıdır.

Kart üstündeki ölçümlerde arızalı direnç değer göstermez. Direnç ölçümünde vücut ile temas olmadan ölçüm yapılması gerekir. ölçümlerde + - yön fark etmez.

Multimetre İle Bobin (İndüktör) Ölçümü : 

Yalıtılmış tellerin yanyana ya da üst üste sarılması ile elde edilen devre elemanlarıdır. Bobinin sarımlarında bir arıza olup olmadığını ölçü aletinin direnç ölçme kademesi ile de ölçülebilir.

Multimetre direnç konumuna getirilir.

Değer okunmuyorsa bobinde kopukluk olduğunu eğer okunan direnç değeri belirtilenden çok büyük değerlerde ise, bobinin sarımlarında arıza var demektir.

Multimetre İle Röle Ölçümü :

Röle düşük akım ya da gerilimle, daha yüksek gerilimleri ya da akımları kontrol etmek için kullanılan anahtarlama elemanıdır.

Multimetre buzzer konumuna getirilir.

Röle normalde kapalı röle ise; aralarında bağlantı gözüken bacaklar için kısa devre test adımları izlenir. Eğer kısa  devre testi sırasında ölçü aletinden ses duyuluyorsa rölenin normalde kapalı bacakları arasında bağlantı vardır yani röle sağlam demektir. Eğer herhangi bir ses gelmez ise rölenin bacakları arasında bağlantı yok demektir başka bir deyiş ile röle bozuktur.

Röle normalde açık röle ise, açık gözüken bacaklar için kısa devre test adımları izlenir. Eğer kısa devre testi sırasında ölçü aletinden ses duyuluyorsa rölenin normalde açık bacakları arasında bağlantı vardır yani röle bozuk demektir. Eğer herhangi bir ses gelmez ise rölenin bacakları arasında bağlantı yok demektir. Başka bir deyiş ile röle sağlamdır.

Röle bobin uçlarından belirtilen gerilim ile beslenir.

Bobin bacakları enerjilendirilmiş durumda, rölenin normalde açık bacakları arasında, kısa devre test adımları izlenir. Eğer kısa devre testi sırasında ölçü aletinden ses duyuluyorsa rölenin normalde açık bacakları arasında bağlantı vardır yani röle sağlam demektir. Eğer herhangi bir ses gelmez ise rölenin bacakları arasında bağlantı yok demektir. Başka bir deyiş ile röle bozuktur.

Bobin bacakları enerjilendirilmiş durumda rölenin normalde kapalı bacakları arasında, kısa devre test adımları izlenir. Eğer kısa devre testi sırasında ölçü aletinden ses duyuluyorsa rölenin normalde kapalı bacakları arasında bağlantı vardır yani röle bozuk demektir. Eğer herhangi bir ses gelmez ise rölenin bacakları arasında bağlantı yok demektir. Başka bir deyiş ile röle sağlamdır.

Multimetre ile Frekans Ölçümü (Hz):

Frekans, hertz (Hz) ile gösterilir. Bir Hertz, bir olayın saniyede bir tekrarlandığı anlamına gelir.
Multimetre Hz konumuna getirilir.

Şebeke elektiriği 50Hz'dir

Multimetre İle Mikrofon ve Hoparlör (Speaker) Ölçümü :

Multimetre ile elektriksel ses giriş çıkışlarının testi yapılabilinir.

Multimetre Direnç konumuna getirilir.

Mikrofon sağlamlık testinde siyah prob mikrofonun  - ucuna , kırmızı prob mikrofonun + ucuna bağlandığında multimetre bir değer göstermelidir. Problar ters çevrildiğinde multimetre bir değer göstermemelidir. Eğer bir değr gösteriyorsa mikrofon arızalıdır.

Hoparlör (Speaker) testinde ise + - yön fark etmeksizin bir değer göstermelidir. eğr bir değr göstermiyor veya OL değerine geliyorsa Hoparlör (Speaker) arızalı demektir.

Multimetre ile Diyot Ölçümü (⇥):

Diyot, yalnızca bir yönde akım geçiren devre elemanıdır.
Multimetre diyot konumuna getirilir.

Diyoda ters polarizasyonda zamanla artan bir gerilim verilirse belli bir zaman sonra diyot yanar veya kısa devre olur. Bu nedenden + ve - probları doğru yönde takmalıyız. Çizgi ile işaretlenen (Ledlerde uzun bacak) artı ucu sembolize eder .Ters taktığımızda uzun süre ters yönde uygulama yapmamalıyız. Burada anota artı, katot'a eksi uçlar bağlanarak gerilim verilirse diyot doğru polarize olur ve bir akım akmaya başlar.

Ters yönde bağlanırsa ( yani anot'a eksi ,katot'a artı ) o zaman bir akım geçişi olmaz. Buna Ters  polarizasyon denir. Ters polarizasyon yöntemi sadece bazı özel diyotlarda uygulanır.

Multimetre ile diyotların sağlamlık testini yapabiliriz hemde voltaj düşüm değerlerini ölçebiliriz.
Diyotlar tek yönde akım geçirmelidir ve sağlam diyotlarda poblar ters yönde bağlandığında multimetrede değer okunmaz yada iki taraftanda aynı değeri okur.

Multimetre probları bağlandığında diyotlar akım geçirir ve multimetre ekranında bir değer gözükür bu değer voltaj düşüm değeridir. Yani ekranda 0.5 gözüküyorsa gelen elektriği 0.5v düşürerek diğer tarafa iletir demektir. Örneğin 5v giriş varsa diyotdan sonra 4.5v değr çıkışı olacaktır.

Multimetre ile Kapasitans (Kapasitör / Kondansatör ) Ölçümü (卝):

Kondansatör, elektronların kutuplanıp elektriksel yükü elektrik alanın içerisinde depolayabilme özelliklerinden faydalanılarak bir yalıtkan malzemenin iki metal tabaka arasına yerleştirilmesiyle oluşturulan temel elektrik ve elektronik devre elemanıdır. Çok basit tanımı ile pil gibi elektrik depolayıp geekğinde devreye verebilen devre elamanlarıdır.

Uyarı: Kapasitör elektrik yükünü depolar ve güç kesildikten sonra enerjili halde kalabilir. Dokunmadan veya bir ölçüm almadan önce tüm gücü kapatılmalı ve kapasitör deşarj edilmelidir. Deşarj işlemi için bir direnç kullanabileceğiniz gibi 220V ile çalışan bir elektrik ampülüde kullanabilirsiniz.

Multimetre buzzer konumuna getirilir.

Kondensatörün uçlarına problar ile temas ettiğimizde buzzer kısa bir süre ses verip azalarak susuyorsa kondensatör sağlam. Hiç ses vermiyor veya sürekli ötüyorsa kondensatör arızalı anlamına gelir. Kutupsuz kondansetörlerde , kondensetörün iki ucu sonsuz değer göstermelidir.

Multimetre ile Transistör Ölçümü :

Geçirgeç veya transistör girişine uygulanan sinyali yükselterek gerilim ve akım kazancı sağlayan, gerektiğinde anahtarlama elemanı olarak kullanılan yarı iletken bir elektronik devre elemanıdır. Tansistörler en temelde  BJT ve Mosfet olarak 2 ye ayrılırlar. Transistörlerin en basit kullanımı buton / swich / anahtar gibi aç kapa işlemini elektronik olarak yapmalarıdır. Transistörlerdeki base bacağı tetikleyicidir.

Multimetre ile BJT Transistör Ölçümü:
Multimetre direnç bölümüne getirilir.

BJT trnansistörler ikiye ayrılırlar PNP , NPN (+-+ , -+-)

Transistör arızası diyot arızası gibi kısa devre şeklinde yada ayaklar arasındaki tüm değerlerin aynı göstermesi ile anlaşılır.


Multimetre ile Mosfet Transistör Ölçümü:

Mosfet bir çeşit alan etkili tansistördür. Mosfet elektriksel bir anahtar ya da amplifikatör (Amplifikatör veya yükselteç, elektronik sinyalleri arttırmak için kullanılan elektronik cihazlardır.) görevi görebilir. Mosfetler kısa süre üzerinde elektrik depolarlar. N kanallı ve P kanallı olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Multimetre diyot bölümüne getirilir.

Mosfet Arıza Testi
(GDS N Kanallı)
Kırmızı prob G ayana Siyah prob S ayağına dokundurulur. Herhangi bir değer görünmemelidir. Sonra siyah S ayağında dururken  kırmızı prob D bacağına dokundurulur ve bir değer görünür. Probların mosfetten temasını kesmeden  S ve G ayaklarını kısa devre yapıldığında yani iki uc birbirine bir aletle temas ettirildiğinde multimetre sıfır değerini gösterirse mosfet sağlam demektir.
Mosfet bozuk ise G ve S ayakları arasında değer gösterir ve kırmızı prob D bacağına alınıp kısa devre yapıldığında yine bir değer okunursa mosfet arızalı demektir.


Kart Üzerinde Mosfet Arıza Testi
(GDS N Kanallı)
Kart üzerinde mosfet ölçümünde kart elektriğe bağlı olmamalı ve kondansatörler deşarj olmalıdır. Daha sonra mosfet ölçümü yapılmalıdır.
Siyah prob D , kırmızı prob S ayaklarına dokundurulur ve kısa devre görünür. Siyah D de iken kırmızı prob G bacağına dokundurulur herhangi bir değer göstermez. Sonra siyah prob G ayağına Kırmızı prob S ayağına dokundurulur bir değer göstermezse mosfet sağlam. Değer gösterirse mosfet arızalı olabilir.

Mosfet sağlamlığını tam anlamak için mosfet ölçen cihazlar ile bağımsız ölçüm yapılmalıdır.

*P kanallı mosfette siyah ve kırmızı probların yeri değiştirilerek aynı işlem yapılır.

Multimetre İle Entegre Devreler (IR-Integrated Circuits) Ölçümü:

Entegre devre, tümdevre, yonga, kırmık, çip, mikroçip ya da tümleşik devre, genellikle silikondan yapılmış yarı iletken maddeler ile tasarlanmış metal bir levha üzerine yerleştirilen elektronik devreler grubudur.

Entegre Devreleri ölçmek için devre şemasından faydalanılır. Ancak elimizde devre şeması yoksa multimetre ile yüzeysel bir test uygulayabiliriz.

Multimetre diyot kademesine getirilir.

İlk önce GND ayağı tespit edilir. GND ayağı bütün ayaklar ile bağlantılıdır. Siyah probu rastgele bir ayakta sabit tutulup, Kırmızı prob diğer ayaklar arasında gezdirilir. Değer gösterdiği ayak GND ayağıdır. Yani kırmızı probumuzu bu ayakta sabir tutacağız. Diğer ayaklardan ölçü alınıp değerlere bakılır değerler okunuyorsa devre sağlam demektir.
Aynı işlem GND ayağında siyah prob tutularak tekrarlanır. Bu durumda multimetre değer göstermemelidir ancak entegre devreler direnç ve diyotlardan oluştuğu için bazı ayakların değer göstermesi arızalı olduğu anlamına gelmez.

Entegreyi ölçerken ayaklar arasında kısa devre veya açık devre, yada iki yönlü aynı değeri göstermesi entegrenin arızalı olduğu anlamına gelir. Aynı değeri gösterdiğinde değerin küçük olması gerekir. Örneğin normal değer 750 gösterdiğinde multimetre 200 veya 100 gibi bir değeri iki yönlü gösterirse entegre arızalı diyebiliriz.

Multimetre İle Akümülatör Ölçümü :

Otomobil akülerini multimetreler ile test edebiliriz. Araba aküleri temelde birer batarya (pil) olarak görev yaparlar. Bu doğrultuda pil testi için kullandığımız fonksiyonlar araba aküleri içinde geçerlidir.

Multimetre İle Akü Voltajı Ölçümü :

Multimetre  V- fonksiyonuna alınır. + ve - yön farketmeksizin ölçüm yapılır. Standart akülerde 12 - 12.8 V arası normal kabul edilir.

% Şarj Yaklaşık     Açık Devre Voltajı      Yaklaşık Yoğunluk

      100                          12,8V                  1,280 gr/cm3

       75                           12,4V                  1,240 gr/cm3

       50                           12,2V                  1,200 gr/cm3

       25                           12,0V                  1,160 gr/cm3

Multimetre İle Şarj Dinomosu Voltajı Ölçümü :

Araç çalıştırılır, Multimetre  V- fonksiyonuna alınır. Standart akülerde 13.8 - 14.4 V arası şarj voltajı normal kabul edilir.

Multimetre İle Otomobil Akü Kaçak Testi Ölçümü :

Multimetre propları 10A değerine ayarlanır. Otomobil kitlenir. Akü eksi kutup başı sökülür. ve 3-5 saniye beklenir. Multimetre akü ile sökülen bağlantı arasına alınarak akımın multimetre üstünden geçmesi sağlanır.

Standart arabarlarda 0.00 ile 0.05 A arası normal kabul edilir. Eğer arabada kaçak bir elektrik devresi varsa sigortalar üzerinden kaçak yeri tespit edilmeye çalışılır.

En temel multimetre kullanımını olabildiğince basit anlatmaya çalıştım umarım birilerine faydası olur.